نیم نگاهی به تاریخچه روابط عمومی در ایران و جهان ناصر اسکندریان (کارشناس مسئول روابط عمومی و مسئول واحد سرمایه گذاری راه آهن آذربایجان ) روابط عمومي، پديده اي است متعلق به قرن بيستم، که ريشه هايش به اعماق تاريخ بر مي گردد، به شکلي که قدمتي به اندازه ارتباطات انساني دارد.اماکاربرد اصطلاح روابط عمومي […]
نیم نگاهی به تاریخچه روابط عمومی در ایران و جهان
ناصر اسکندریان (کارشناس مسئول روابط عمومی و مسئول واحد سرمایه گذاری راه آهن آذربایجان )
روابط عمومي، پديده اي است متعلق به قرن بيستم، که ريشه هايش به اعماق تاريخ بر مي گردد، به شکلي که قدمتي به اندازه ارتباطات انساني دارد.اماکاربرد اصطلاح روابط عمومي به معناي مصطلح آن براي اولين بار به سال ۱۸۹۷ باز مي گردد. اين واژه در سالنامه ادارة اتحاديه راه آهن ايالات متحدة آمريکا به کار رفته است و تغيير و تحول در روشهاي ارتباطي به صورت مدرن و امروزي آن با تأسيس واحدها و دفاتر روابط عمومي از آمريکا شروع شد.(اميرصالحي و ميرگلوبيات، ۱۳۸۸ ) ظهور وپيدايش روابط عمومي در دهه اول و دوم قرن بيستم ( ۱۹۱۰ و ۱۹۲۰ ) براي جلب افکار عمومي توسط صاحبان صنايع در كشور آمريكا و چند كشور اروپايي رشد کرد. و در سال ۱۹۰۶ اولين شرکت خصوصي خدماتي تحت عنوان روابط عمومي توسط آي وي لي که فارغ التحصيل دانشگاه پريستون و خبرنگار روزنامه نيويورک ورلد بود ايجاد شد که اين فرد را پدر روابط عمومي در آمريکا مي نامند.( همان منبع، ۱۳۸۸) ايشان عقيده داشت كه سياست پرده پوشي مؤسسات علّت عمده سؤ ظن مردم نسبت به آنها مي باشد وي در سال ۱۹۰۶ اولين دفتر روابط عمومي را در نيويورك تاسيس كرد و بيانيه اصول را منتشر كرد . در ”اعلاميه اصول“از صداقت، صراحت، شفافيت، دقت و متفاوت بودن روابط عمومي از تبليغات سخن راند، در حالي که وقتي ”ادوارد. برنيز“ که در سال ۱۹۱۵ ، ديدگاه هاي خود را در خصوص روابط عمومي منتشر کرد و به عنوان بنيانگذار روابط عمومي مدرن مطرح شد، از توانايي دست اندرکاران روابط عمومي براي خلق رضايت سخن گفت و مهندسي انساني را مطرح کرد و گفت : ”متخصصان روابط عمومي مي‌توانند با استفاده از توانايي هاي خود، مردم را به هر سويي که بخواهند، سوق دهند“.
اعلاميه اولين منشور اخلاقي در روابط عمومي كه توسط اي وي لي پدر علم روابط عمومي مطرح شده است چيزي جز اخلاق و تكليف بر رعايت اصول اخلاقي نيست و زماني كه اخلاق گريزي و اخلاق ستيزي در آن شرايط شكل مي گيرد اي ولي را وادار به تاكيد و بازخواني رفتاري، در قالب شكل جديدي به نام روابط عمومي هدايت مي سازد. او در اين منشور مي گويد: “اين يك دفتر مطبوعات سري نيست همه كارهاي ما به طور آشكار انجام مي شود هدف ما اين است كه خبر و اطلاعات را در اختيار مردم قرار دهيم اينجا يك آژانس آگهي تجاري نيست اخبار و اطلاعاتي را كه ما ارائه مي دهيم دقيق و صحيح است. هر گونه اطلاعات تكميلي به شخص متقاضي آن داده مي شود به خبرنگاراني كه در جستجوي مطالب خبري و گزارش هاي تحقيقي و تفسيري هستند با كمال ميل و اشتياق كمك مي شود “. زمانی که بنیانگذاران انجمن بین‌المللی روابط عمومی برای نخستین‌بار در سال ۱۴۹۴ دور هم جمع شدند، هدف آنها رشد و توسعه روابط عمومی بود، زیرا بر این باور بودند که روابط عمومی می‌تواند به توسعه‌ی روابط و از بین رفتن دشمنی‌ها کمک کند .در آن هنگام، فقط چهار سال از جنگ جهانی دوم و یک سال از پذیرش و تصویب بیانیه‌ی جهانی حقوق بشر می‌گذشت و جهانیان درپی صلح، بازسازی و توسعه بودند. بانیان این انجمن در آن هنگام متوجه شده بودند که روابط عمومی می‌تواند نقش غیرقابل انکاری در تحقق ای امر داشته باشند و به‌درستی این موضوع را متوجه شده بودند .تاریخ ده هزار ساله نامکتوب و ۲۵۰۰ ساله مکتوب ایرانی نشان می دهد سه رکن بنیادین جامعه دمکراتیک یعنی مشارکت فعالانه شهروندان در فرآیند های اجتماعی، شفافیت کنش های حکومتی و استقرار سازو کارهای با هدف پاسخ گو بودن حاکمیت همواره در بطن خواست های انفعالی حاکمیت جریان داشته است و روابط عمومی نیز مراحل سیر و تطور خود را داشته است
دوره اول روابط عمومی در ایران نیز پس از اسلام که از سال ۳۱۴ شمسی آغاز می شود این واحد را چونان دستگاه ارتباطی – تبلیغی یکسویه و از بالا به پایینی نشان می دهد که زمینه تحکیم قدرت شاه و پیشبرد خواسته ها و امیال او را تمهید ساخته و به لحاظ خاستگاه نظامی – سلطنتی خودمطلق العنان بودن اختیارات و امتیازات و قدرت نامحدود شاهان را مورد تائید و تاکید قرارداده است.
دوره دوم فعالیت روابط عمومی در ایران از سال ۱۲۸۷ شمسی آغاز می شود که بواسطه پیروزی جنبش مشروطه و تشکیل مجلس، وزارتخانه ها و نهادهای مدنی ؛ الزام پاسخگویی در برابر افکار عمومی و رسانه ها و قوای سیاسی فزونی گرفت و سازمان ها برای تدوام فعالیت به برقراری ارتباطات دو جانبه با مخاطبان در زمینه هایی چون اطلاع رسانی و آگاه سازی و تبلیغ و اقناع گراییده اند . روابط عمومی در دوره سوم فعالیت در ایران از سال ۱۳۰۴ شمسی تحت عنوان دفاتر انتشاراتی مطبوعاتی تبلیغات یکسویه از بالا به پایین را با استفاده از فنون اطلاع رسانی جدید و در راستای ابلاغ پیشرفتها و اقدامات رضا خان پی گرفت تا بر این سیاق افکار عمومی تابع آثار تبلیغی شود.
در سال ۱۳۲۲ شمسی با تصویب هیئت وزیران اداره یی به نام «اداره کل انتشارات و تبلیغات » تشکیل شد تا وظیفه عمده انتشارات و تبلیغات دستگاههای دولتی را برآورد . با تشکیل این اداره بود که رفته رفته امر تبلیغات و ارتباطات در دستگاههای دولتی ایران مورد توجه قرارگرفت .
دوره چهارم فعالیت روابط عمومی که مقارن پایان جنگ دوم است به خصوص با تشکیل شرکت نفت ایران وتغییر نام دفتر انتشارات به روابط عمومی در این شرکت و اعزام نیرو به انگلستان برای طی دوره های روابط عمومی و مطبوعاتی توسط شرکت مزبور همراه است . در واقع اولین روابط عمومی جدید ایران در سال ۱۳۲۷ شمسی از طریق شرکت نفت ایران و انگلستان در ایران ایجاد شد به اين ترتيب شركت ملي نفت ايران به وجود آورنده اولين تشكيلات روابط عمومي درايران است .مطالعات نخستین واحد روابط عمومی در ایران توسط حمید نطقی در سال ۱۳۳۰ شمسی در شرکت نفت آغاز و سپس این واحد درسال ۱۳۳۴ شمسی تحت عنوان «دفتر مطبوعات و اطلاعات شرکت نفت ایران و انگلیس » راه اندازی شد .تا اين كه به موجب لايحه قانوني مصوب هشتم فروردين ماه ۱۳۴۳ شمسي وزارت اطلاعات تشکيل شد و بعد از تأسيس وزارت اطلاعات در اواخر دهه چهل اين وزارتخانه به مسأله روابط عمومي اهميتي جدي داد و براي شروع سازمان روابط عمومي صنعت نفت با تشكيلاتي دولتي پس از مدتي تغييركلي در روابط عمومي دولتي در وزارت اطلاعات انجام شد.در سال ۱۳۴۸ شمسي به پيشنهاد وزارت اطلاعات وجهانگردي و تصويب هيأت وزيران نام دفتر هاي اطلاعات وانتشارات درتمامی وزارتخانه ها وسازمان هاي دولتي و وابسته به دولت به اداره « اطلاعات و روابط- عمومي » تغيير نام يافت.اداره هاي روابط عمومي وزارتخانه ها و مؤسسه هاي دولتي در عين اين كه فعاليت مستقل داشتند ولي از نظر سياسي عموم فعاليت هاي خود را با يك اداره كل در وزارت اطلاعات و جهانگردي به نام شوراي اطلاعات و انتشارات روابط عمومي هماهنگ مي ساختند و رئيس يا مديران كل روابط عمومي وزارتخانه ها و مؤسسه هاي دولتي با تأييد وزارت اطلاعات به اين سمت برگزيده مي شدند.در سال ۱۳۶۳ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي سيمناري را با شركت روابط عمومي ها در تهران برگزار كرد كه در واقع زيربناي حركت روابط عمومي را براي تجديد حيات آن پي ريزي كرد
به هر حال پس از پیروزی انقلاب اسلامی دفاتر روابط عمومی تحت عنوان روابط عمومی و ارشاد اسلامی فعالیت خود را آغاز نمود و اغلب مسئولان مملکتی بارها از تلاشهای مؤثر روابط عمومی و سیستم اطلاع‌رسانی در سازمانها سخن به میان آوردند و بر کار روابط عمومی‌ها در فعالیتهای تبلیغاتی تأکید داشتند و بحث تجدید حیات جایگاه روابط عمومی بطور جدی مورد توجه دست‌اندرکاران و مسئولان نظام قرار گرفت و اولین گام در سال ۱۳۶۳ با برگزاری یک سمینار سه روزه تحت عنوان بررسی مسایل اساسی و بنیادی روابط عمومی‌ها با پذیرش اصل فرهنگ اسلامی و تطبیق اهداف و رسالتهای روابط عمومی توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برداشته شد. با تصویب آیین‌نامه کاری روابط عمومی، پُست مدیریت روابط عمومی در ساختار سازمانها و بطور مستقیم در ارتباط با بالاترین مقام مسئول آن سازمان تعریف شده است و هم اکنون هر یک از وزارتخانه‌ها و مؤسسات وابسته به دولت نیز دارای مدیریت روابط عمومی با زیر مجموعه گسترده‌ای در کشور هستند برای اولین بار در دولت نهم با تصویب آیین‌نامه‌ی جامع کارکرد روابط عمومی در سطح هیات وزیران ضمن تعریف اختیارات و وظایف، روابط‌عمومی‌ها دارای هویت رسمی شدند،در قالب این آیین‌نامه که در سال ۱۳۸۶ به تصویب رسید، علاوه بر مسائل بودجه‌ای و ساختاری که برای روابط عمومی‌ها دیده شده، بر لزوم آموزش و توانمندسازی مدیران روابط‌عمومی و کارکنان آن تاکید شده است.براساس این آیین نامه مدیر روابط عمومی باید توسط بالاترین مقام مسئول هر سازمان انتخاب شود و زیر نظر او کار کند
با توجه به اينکه از پيدايش روابط عمومي در ايران بيش از نيم قرن مي گذرد واقعیت این است که شکل گیری روابط عمومی به عنوان ویژگی نظام های دمکراتیک ، با ورود به ایران تحت تاثیر عوامل متعددی وسیله ای برای توجیه مردان حکومت تبدیل شده است و شکل گیری آن بیش از هر دلیلی محصول رقایت برای ماندن و نماندن سازمان ها و شرکت ها در صحنه اقتصادی و اجتماعی بوده است و سازمان ها ناگزیر به انتخاب آن شدند چون حیات و مرگ خود را در احترام به افکار عمومی و کسب رضایت مخاطبان خود می دیدند اما واقعیت های جامعه ایرانی به سبب عدم رقابت اقتصادی جدی و انحصار تولید و خدمات در نزد برخی شرکت ها به رغم وجود انديشه ها و ايده هاي اصلاح طلبانه براي توسعه آن هنوز با مسايل مختلفي مواجه است که امروزه روابط عمومي ها بيشتر وقت خود را صرف برطرف ساختن مشکلات خود مي کنند ، ورود به اين مشکلات توان و شرايط ايفاي وظايف و رسالت راستين را از روابط عمومي گرفته است و معيارهاي قالب در جامعه ما بي توجهي به ارزشهای نهفته درکار روابط عمومی است.
