جمهوری اسلامی ایران دارای سه مزیت نسبی و رقابتی بزرگ در دنیا است : ۱- نفت و گاز: مقام دوم گاز دنيا و مقام ۵ ذخاير نفتي جهان ۲- ترانزيت : در مفصل اتصال ۵ كريدور بين المللي و ۶ كريدور منطقه اي ۳ -گردشگري : ( جزو ۱۰ كشور در حاكميت و مالكيت در […]
جمهوری اسلامی ایران دارای سه مزیت نسبی و رقابتی بزرگ در دنیا است :
۱- نفت و گاز: مقام دوم گاز دنيا و مقام ۵ ذخاير نفتي جهان
۲- ترانزيت : در مفصل اتصال ۵ كريدور بين المللي و ۶ كريدور منطقه اي
۳ -گردشگري : ( جزو ۱۰ كشور در حاكميت و مالكيت در آثار تاريخي و طبيعي جهان ( در ایران بعد از نفت و گاز ، ترانزیت ( لجستیک ) و گردشگری قرار گرفته است . که هر دو مزیت ( نفت و گاز و گردشگری ( جهت بهبود فرایند حمل و خدمات مرتبط ، به فعالیت های لجستیکی وابسته است .
ایران با توجه به قرارگیری در منطقه جنوب غرب آسیا و محل اتصال ۵ کریدور بین المللی و ۶ کریدور منطقه ای از جمله نقاط مورد توجه کشورهای تولید کننده و مصرف کننده کالا و شرکتهای توزیع و یا شرکتهای حمل و نقل بین المللی میباشد . ظرفیت بالقوه ایران در عرصه ترانزیت حدود ۱۰۰ میلیون تن کالا میباشد که اگر برای هر تن فقط در عرصه ترانزیت ۲۰۰ دلار سود در نظر بگیریم در آمد سالیانه ایران از این محل حدود ۲۰ میلیارد دلار خواهد بود . ولی عدم عنایت مدیران اقتصادی و برنامه ریزی کشور به اهمیت لجستیک و حمل و نقل در ایران سبب شده است که شاخصهای عملکرد لجستیکی ایران از میان ۱۵۵ کشور رتبه ۱۲۲ را کسب نماید . البته سال گذشته با برنامه ریزیهای گسترده ای که در سازمانهای اقتصادی ایران صورت گرفت رتبه ایران به ۶۵ رسید . این موضوع اصلاٌ تناسبیتی با جایگاه ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی ایران در سطح منطقه ای و حتی جهانی ندارد . عدم حضور ایران در ترتیبات منطقه ای کالا و خدمات و به تبع عدم بهره مندی ایران از منافع حاصله از آن سبب شده است که کشورمان قادر به عرضه خود در شبکه های توانمند سازی تجاری و لجستیکی منطقه ای نشده و لحظه به لحظه جایگاه خود را در عرصه های لجستیکی به کشورهای منطقه ای واگذار نماید.
آمار حجم تجارت و سهم ایران
۱- حجم تجارت در سال ۲۰۱۷ در دنیا ۸۰۰۰۰ میلیارد دلار
۲- حجم تجارت جهاني کالا و خدمات در سال ۲۰۱۶ بيش از ۲۰۰۰۰ ميليارد دلار
۳ -حجم تجارت منطقه اي کالا و خدمات در بين كشورهاي منطقه اي آسيا و اروپا حدود ۱۴۵۰۰ ميليارد دلار
۴- حجم تجارت کالا و خدمات بين كشورهاي قاره آسيا و اورپا حدود ۵۷۰۰ ميليارد دلار
۵- سهم حمل و نقل از حجم تجارت : ۱۰ %كل حجم تجارت را هزينه هاي حمل و نقل به خود اختصاص داده اند
۶- ايران به لحاظ موقعيت ممتاز جغرافيايي در توزيع و باز توزيع کالاهای منطقه اي هر سال ميتواند ۱۰۰ميليون تن کالا را ترانزيت نمايد .در شرايط فعلي حجم ترانزيت از ايران حدود ۱۲ ميليون تن کالا است .
۷- در برخي كشورها لجستیک از ۱۲ تا ۲۲ %توليد ناخالص داخلي را به خود اختصاص داده است .
۸- در ایران عدم توجه به کاربریهای لجستیکی همچون هاب لجستیکی باعث شده است هر سال بیش از ۲۵۰۰ میلیارد تومان هزینه مازاد بر بخشهای اقتصادی از باب توزیع و حمل و نقل بار تحمیل گردد .
۹- سهم حمل و نقل :
سهم حمل و نقل حدود ۸% تولید ناخالص داخلی ایران
۸% اشتغال وابسته به حمل و نقل
از ۴۲۰ میلیارد دلار تولید ناخالص داخلی ایران در سال ۱۳۹۶ حدود۳۴ میلیارد دلار وابسته به حمل و نقل
حجم ترانزیت کالا هر سال حدود ۱۲ میلیون تن
بیش از ۹۵ درصد حمل و نقل در داخل کشور و ترانزیت به کشورهای منطقه ای وابسته به حمل و نقل جاده ای . در ترکیه که موقعیت همسانی با ایران دارد سهم حمل و نقل و لجستیک در تولید ناخالص داخلی حدود ۳۰% است .
استان آذربایجان شرقی
استان آذربایجان شرقی با عنایت به موقعیت ممتاز جغرافیایی و قرارگیری در محل عبور کریدورهای بین المللی به اروپا و کشورهای cis بهترین جایگاه را در عرصه فعالیت های لجستیکی دارد . و قادر است ۱۵ % از سهم ترانزیت کشور را به خود اختصاص دهد . که این درآمد رقمی زیادی در عرصه درآمدهای خدماتی است . وجود منطقه آزاد ارس و منطقه ویژه سهلان و… با جمیع مزیت های قانونی و توانمندیهای محیطی قادر هستند حتی این سهم در آمدی را بیشتر نماید . طبق مطالعات متخصصین اقتصادی ، ایران میتواند محل شکل گیری ۱۲ هاب یا پایانه ترکیبی باشد که چهارمین اولویت ، هاب استان آذربایجانشرقی است که از ۱۰۵۰ میلیون تن کالای جابجا شده در بین هابها قادر است ۱۲۰ میلیون تن کالا را از خود عبور دهد . و حتی این هاب قادراست محل تمرکز و پردازش کالا و ایجاد ارزش افزوده ( باز توزیع کالا ) برای کشورهای منطقه ای گردیده و زمینه شکل گیری یک کریدور منطقه ای با کشورهای هدف بمانند روسیه ، گرجستان ، ارمنستان , آذربایجان ، ترکیه و عراق بوجود بیاورد.
خلاصه وضعيت حمل و نقلی و لجستیکی استان آذربايجان شرقي
۱ -قرارگيري در شمال غرب كشور و همسايگي با جمهوري خودمختاري نخجوان و جهموري ارمنستان و جهموري آذربايجان
۲ -قرارگيري استان در مسير رتباطي ايران به كشورهاي تركيه – عراق و قفقاز و ماوراي قفقاز در امتداد كريدورهاي منطقه اي و بين المللي
۳ -وجود دو مبداء ورودي و خروجي رسمي در مرز خودمختاري نخجوان و ارمنستان که هر دو در محدوده منطقه آزاد ارس قرار گرفته است
۴ -جمعيت استان حدود ۴ ميليون نفر و ۵ %جمعيت كشور
۵ -نرخ رشد استان حدود ۵/۳ % و گردش مالي ۵/۲در صد
۶- نسبت تناژ صادراتي استان نسبت به كشور حدودي ۱ درصد
۷ -نسبت ريالي صادارت استان نسبت به كشور ۶/۲ درصد
۸- -نسبت دلاری صادرات استان نسبت به كشوري حدود ۷ /۲ در صد
۹- امكان افزايش يك درصدي نرخ رشد با رونق گيري فعاليت هاي حمل و نقل و لجستيكي
۱۰ – استان آذربایجانشرقی میتواند با عنایت به موقعیت جغرافیایی برتر در سطح منطقه ای بیش از ۲۰% سهم ترانزیت و لجستیک کشور را میتواند به خود اختصاص دهد .
۱۱- منطقه آزاد ارس با عنایت به قرارگیری در مفصل اتصال زیرساختهای ارتباطی میتواند ۳۵% سهم استان را بخود اختصاص دهد که این موضوع گویا نقش ارس در عرصه حمل و نقلی است .
با امعان نظر به مراتب فوق بنظر میرسد عنایت ویژه مسئولین محترم اقتصادی ، قانونگذاری و برنامه ریزی استان در سیاستگذاری ؛ مکانیابی ایجاد فضاهای کالبدی و فعالیتی برای شکل دهی به عملیات لجستیکی در منطقه ویژه سهلان و منطقه آزاد ارس و …. با مزیت های مکانی برتر و فعال سازی کریدورهای منطقه ای ، رفع موانع و تنگناهای موجود و زمینه سازی حضور ایران با محوریت استان در ترتیبات منطقه ای کالا و خدمات و همگرایی اقتصاد منطقه ای بیش از پیش ضرورت پیدا کرده است . لحاظ نرخ رشد استان و گردش مالی با لحاظ سهم استان از سهم کشوری می طلبد در جوار بخش صنعت و سایر بخشهای اقتصادی به بخش خدمات خاصا لجستیک نیز توجه خاصی گردد . ضمنا بخش لجستیک میتواند تولید ناخالص استان را بیش از یک درصد ارتقا بخشیده و در حین ایجاد فضاهای کسب و کار جدید ؛ کسب و کارهای موجود را رونق داده و به تبع آسایش ،آرامش و رفاه را که ما حصل این فعالیت در ایران و استان آذربایجانشرقی خواهد بود ، ایجاد نماید .
پيشنهادات و راهکارهای لازم:
برای تدوین ماموریت جدید ، برنامه ریزی برای تهیه اسناد بالادستی حمل و نقل و لجستیک ، زمینه سازی همگرایی منطقه ای ، احصاء مزیت های نسبی و رقابتی استان در تعامل با بخشهای اقتصادی ، استفاده از توانمندیها و مزیت های انسانی و محیطی خصوصاً مزیت های مکانی و قانونی استان در عرصه حمل و نقل و…. ایجاد تمهیدات لازم برای شکل گیری ملزومات توسعه حمل و نقل ؛ یکی از مشاورین استاندار محترم در این حوزه ( حمل و نقل و لجستیک ) انتخاب و انتصاب گردد تا مسیر و فرایند برنامه ریزی و هماهنگیهای لازم در حول یک محور مدیریت گردد.
پیشنهاد میگردد سازمان منطقه آزاد ارس و مناطق ویژه استان با عنایت به مزیت های مکانی و جغرافیایی در مفصل کریدورهای بین المللی و منطقه ای و میزان سهم حمل و نقل و لجستیک در تولید ناخالص داخلی آن مناطق ، نسبت به تاسیس مدیریت حمل و نقل و لجستیک در چارت اداری اقدام نمایند .
پیشنهاد میگردد فرمانداران شهرستانهای استان با مزیت حمل و نقل و ترانزیت که در مفصل اتصال کریدورهای بین المللی و منطقه ای قرار گرفته اند برای همسو سازی این مزیت ، مشاورینی را انتصاب فرمایند .
براي نهادينه سازي حمل و نقل و لجستيك در ساختاريهاي اقتصادي و اجتماعي و سياسي استان ، اين فعاليت به يك رويكرد برنامه ريزي استاني تبديل شود.
طرح حمل و نقل و لجستيك استان در راستاي طرح پايه آمايش لجستيك كشور و كليه طرحهاي فرداست همچون طرح پايه آمايش استان و حتي طرحهاي بخشي و فرابخشي، كه در حال تهيه است ، تهیه گردد تا از شبكه ها و فضاهاي گرهي استان ( هابها) حداكثر استفاده جهت حضور در ترتيبات منطقه اي و مدیریت زنجیره تامین و ارزش منطقه ای بهره مند شد.
كريدورهاي منطقه اي با كشورهاي همجوار براي حضور استان در شبکه زنجیره تامین و حتی زنجیره ارزش شناسائی و فعال گردد و ماموريت هريك از سازمانها و ادارات استاني در جهت اجرايي شدن تصميمات و برنامه ها مشخص و تبين گردد.
در جهت توسعه و تسهیل جریانات بازرگانی و توسعه فعالیت های حمل و نقل منطقه ای شرکتهای حقوقی بین المللی در استان جذب گردند .بزرگترین معضل در فرایند توسعه فعالیتهای اقتصادی خصوصا فعالیت های تجاری و بازرگانی عدم حضور شرکتهای حقوقی بین المللی است تا نسبت به پشتیبانی فعالیت اقتصادی و بازرگانی در داخل و کشورهای منطقه ای اقدام نماید .
شرکتهای ۳PL تا ۵PL بین المللی ( شرکتهای طرف سوم صنایع برای جابجایی بارهای تولیدی و متخصص در امر حمل و نقل و لجستیک بین المللی ) برای توسعه فعالیت های حمل و نقل و لجستیک ایران با محوریت استان آذربایجانشرقی جذب گردند . این شرکتهای در حین اینکه زیرساختهای مورد نیاز را در مناطق مناسب ایجاد مینمایند، بلکه با راه اندازی لجستیک الکترونیک عناصر زنجیره تامین را از تامین مواد اولیه تا دست مشتری مدیریت نموده و هزینه های جاری حمل و نقل و توزیع را کاهش میدهند . در دنیای پیشرفته هزینه های لجستیک کمتر از ۹ درصد است در حالیکه در ایران حتی به بیش از ۳۰ در صد میرسد . این موضوع یعنی بالا بودن قیمت نهایی کالا و عدم رقابت پذیری کالای ایران در مقابل کالای خارجی است .
برای توسعه فعالیتهای بازرگانی ، گردشگری ، سرمایه گذاری و حمل و نقلی با کشورهای هدف استان جلسات مجمع بین بخشی با حضور فعالین اقتصادی ایران با کشورهای منطقه ای تحت مدیریت وزارت امور خارجه انجام گیرد .
محمد ابراهیم نوشیروانزاده – کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری
